Książka dla rodziców, którzy chcą być mądrymi przewodnikami swoich nastoletnich dzieci, dawać im wsparcie i towarzyszyć w rozwoju w tym pięknym, choć niekiedy trudnym czasie stawania się dorosłym.
Jak zrozumieć nastolatka
Dlaczego moje dziecko się tak zachowuje? Co się z nim stało, przecież kiedyś tak nie było? Czy to się kiedykolwiek zmieni? O co mu w ogóle chodzi? Czy to jest normalne?
- „Nie sprząta swojego pokoju, a kiedy zwracam na to uwagę, odpowiada, że to jej pokój i jej bałagan",
- „Lekceważy mnie. Jak mówię, że nie wyjdzie, odpowiada mi: «Właśnie że wyjdę!»",
- „Upiera się przy swoim",
- „Stawia się nauczycielom",
- „Krzyczy, że nie będę mu rozkazywać",
- „Zamyka mi z trzaskiem drzwi przed nosem".
Żeby dziecko stało się dorosłym, musi być nastolatkiem – z całym spektrum doświadczeń, które towarzyszą temu etapowi życia. Żeby nasz nastolatek stał się dojrzałym dorosłym, potrzebuje wspierających i akceptujących rodziców! Jak sobie z tym wszystkim radzić? Jak odnaleźć się w nowej roli – rodzica nastolatka? Jak nie zgubić z oczu tego, że nasze dziecko w dalszym ciągu nas potrzebuje? Jak być dla niego przewodnikiem? A zwłaszcza – jak mieć do tego cierpliwość i zrozumienie?Autorka prowadzi nas przez okres nastoletniości dzieci z empatią dla naszej frustracji, złości, a czasem także bezsilności.
Zdaje się mówić: „Bądźmy w tym razem, my, rodzice nastolatków. Jesteśmy bowiem w momencie, kiedy z kokona wykluwa się piękny motyl!".
Przeczytaj fragment książki „Jak zrozumieć nastolatka”
Kup książkę taniej w pakiecie:
[product id="27931, 20904"]
Fakty związane z dojrzewaniem i przebudową mózgu, których świadomość pozwala lepiej zrozumieć zachowania nastolatków:
• Rozwój mózgu przebiega znacznie wolniej niż rozwój innych części ciała. Spośród wszystkich organów w ciele człowieka mózg jest w najmniejszym stopniu ukształtowany w momencie narodzin (ma niecałe 30% rozmiaru mózgu dorosłego człowieka) i dojrzewa najdłużej, bo aż do 25. r.ż. Jego dojrzewanie polega nie tylko na wzroście wielkości – w trakcie rozwoju zmieniają się i kształtują także wszystkie wewnętrzne połączenia, co pozwala na sprawniejsze funkcjonowanie, np. szybsze reakcje na bodźce, a także pełniejszą integrację półkul oraz mózgu z układem nerwowym w ciele. Tak więc dorosły wygląd młodych ludzi nie świadczy o ich dojrzałości psychicznej czy emocjonalnej. Ta osiągana jest dopiero, gdy mózg dojrzeje, czyli ok. 25. r.ż.
• W ramach przebudowy czy też wielkiego porządkowania mózgu w okresie nastoletnim zachodzą dwa kluczowe procesy: drugie „wielkie wymieranie” neuronów, tzw. przycinanie (ang. pruning) i mielinizacja. Pruning polega na usuwaniu nadmiaru komórek nerwowych – tych, które nie są wykorzystywane ani połączone z innymi. Są one eliminowane w procesie przycinania jako zbędne w systemie, wedle zasady „mniej znaczy więcej”, czyli na drodze wyboru tego, co najbardziej użyteczne do optymalnej pracy mózgu. Przemawia do mnie metafora obrazująca ten proces stosowana przez Marka Kaczmarzyka, który mówi, że to, co się dzieje w mózgu nastolatka przypomina działania „szalonego ogrodnika”, który biega po ogrodzie i w amoku przycina zdrewniałe, zdziczałe czy obumarłe pędy roślin, zostawiając tylko te, w których płynie życie. Czyli te połączenia nerwowe, z których najczęściej korzystamy. One są wzmacniane na drodze mielinizacji, czyli otaczania pojedynczych włókien nerwowych substancją izolującą – mieliną. Zwiększa to szybkość i wydajność przepływu informacji w mózgu i poprawia komunikację między różnymi jego obszarami. I jakkolwiek to wycinanie może wzbudzać niepokój, to pocieszające jest, że w efekcie mózg się specjalizuje i skupia na tym, co nas zajmuje. Ponadto dzięki redukcji nieużywanych neuronów istota szara mózgu traci gęstość, przez co może pracować sprawniej i zużywać mniej energii (mózg noworodka zużywa 35% energii wydatkowanej przez cały organizm, a mózg dwudziestolatka 20%), co pozwala przeznaczać jej więcej na wzrost i rozwój – wzmożone w czasie dorastania i dojrzewania.
W rezultacie tych dwóch procesów – przycinania połączeń i mielinizacji – mózg staje się efektywniejszy, wydajniejszy i zwiększa się jego zdolność do uczenia się nowych rzeczy. Dlatego też okres nastoletni to „złoty wiek mózgu” – czas jego największego potencjału nauki i rozwoju, najłatwiejszego i najefektywniejszego przyswajania nowej wiedzy i nabywania nowych umiejętności. Ale też największej podatności na uzależnienia, jako że podobny proces neurologiczny je kształtuje.
Dobra wiadomość jest też taka, że możemy na ten proces wpływać. Pozwala na to właściwość mózgu zwana neuroplastycznością, odgrywająca ogromną rolę w jego dojrzewaniu (nie tylko w okresie dorastania). To zdolność do tworzenia nowych połączeń nerwowych na skutek nabywanych doświadczeń. Tak więc od naszych doświadczeń życiowych, od tego, czemu poświęcamy uwagę, zależy, co zostanie wycięte, a co wzmocnione. Jeżeli w okresie nastoletnim nasze dzieci rozwijają zdolności artystyczne, to wzmacniają obwody neuronalne za nie odpowiadające, z których będą korzystać w późniejszym życiu. Niestety ma to też swoją ciemniejszą stronę, zwłaszcza jeśli w tym czasie ich ulubioną aktywność stanowią maratony serialowe, godziny spędzone w mediach społecznościowych czy w grach komputerowych, które to intensywnie bodźcują i tak nadaktywny w okresie nastoletnim układ nagrody.
To, co w największym stopniu wpływa na zachowania, reakcje i kompetencje nastolatków, to nierównomierne tempo dojrzewania różnych partii mózgu oraz ich integracji. Zachodzi ono jakby od tyłu do przodu, czyli szybciej dojrzewają starsze ewolucyjnie partie mózgu: tzw. mózg gadzi (pień mózgu i móżdżek), odpowiedzialny za instynkty, impulsy i podstawowe funkcje życiowe jak oddychanie czy stan snu i czuwania, oraz tzw. mózg ssaczy (układ limbiczny), odpowiedzialny za procesowanie emocji, pamięć, uwagę i motywację.
Najnowsza ewolucyjnie część mózgu, kora nowa – która najbardziej czyni nas ludźmi, bo odpowiada za myślenie, ocenianie, świadome postępowanie i empatię – dojrzewa znacznie później niż pozostałe i aktywizuje się w pełni na końcu. Szczególnie istotne jest późne dojrzewanie kory przedczołowej – jej przedniej części – nazywanej siedzibą tzw. funkcji wykonawczej (ang. executive function), czyli specyficznego „obszaru zarządzającego”. Funkcja wykonawcza odpowiada za łączenie ze sobą różnych struktur nerwowych i obwodów oraz dba o równowagę w mózgu i całym układzie nerwowym. Kora przedczołowa zajmuje ponad 40% ludzkiego mózgu (u szympansów 17%, a u psów zaledwie 7% całości mózgu)37 i jest „siedliskiem naszego świadomego ja”38, decyduje o naszych procesach wewnętrznych (jak myślenie, podejmowanie decyzji, oceny ryzyka, wnioskowanie) oraz społecznych (empatia i zachowanie moralne).
Jak twierdzi wybitny profesor biologii i neurobiologii Robert M. Sapolsky: „Dojrzewania nie da się w ogóle zrozumieć, nie biorąc pod uwagę późnego dojrzewania kory przedczołowej”.
Nierównomierne tempo dojrzewania różnych partii mózgu oraz ich integracji:
• Starsze ewolucyjnie partie mózgu: tzw. mózg gadzi (pień mózgu) i tzw. mózg ssaczy (układ limbiczny) – odpowiedzialne za impulsy, instynkty, procesowanie emocji, zachowania społeczne, motywację i nagrodę: dojrzewają wcześniej i są nadaktywne.
• Nowsze ewolucyjnie partie mózgu: kora przedczołowa – odpowiedzialna za myślenie, ocenianie, przewidywanie, racjonalne decyzje, empatię, regulację emocji, świadome postępowanie i funkcje integrujące: dojrzewa na końcu i integruje z innymi obwodami i ośrodkami.
Wpływ nierównego dojrzewania mózgu na zachowania nastolatków
Wiemy już, na czym polega dojrzewanie i przebudowa mózgu młodych ludzi, a teraz zobaczmy, jak to się przejawia w życiu nastolatka i z nastolatkiem. W największym stopniu determinuje je wspomniane nierównomierne tempo dojrzewania różnych partii mózgu, co Robert M. Sapolsky puentuje: „Skoro u osoby dorastającej układ limbiczny, autonomiczny czy dokrewny działają już pełną parą, ale kora czołowa jeszcze przedziera się przez własną instrukcję obsługi, od razu staje się jasne, dlaczego dorastający nastolatek jest tak frustrujący, cudowny, durny, impulsywny, inspirujący, destruktywny, autodestruktywny, altruistyczny, samolubny, nie do wytrzymania i gotowy zmieniać świat”.
Więcej przeczytasz w naszej książce „Jak zrozumieć nastolatka”:
[product id="26714"]
Poznaj nasze książeczki Niuniuś - o emocjach małego dziecka:
[product id="23455, 25343, 25388, 23512, 23528, 24390, 24392, 23591, 23455, 23692, 24390, 24392, " slider="true"]
Poznaj naszą Serię Rodzicielską – tworząc ją myśleliśmy o tym, czego najbardziej potrzebują rodzice.
